O xeo e o ceo

 Arredor de medio século atrás, mentres remataba un whisky con xeo na Antártida, Claude Lorius tivo un dos seus momentos de inspiración que fan avanzar a ciencia. Ocurréuselle pensar que as burbullas de gas, atrapadan nos cubitos, podían ser os testigos máis fiables da composición do aire no momento en que se formou o xeo. A partir deste intre, a misión na Terra deste singular glaciólogo francés de 83 anos, consistiu basicamente en perforar o xeo para estudar as burbullas de aire acumuladas nas capas máis profundas, analizar as trazas de dióxido de carbono e de metano e reconstruir así a evolución do clima durante milenios. As máis de 20 viaxes de Claude Lorius ós xeos da Antártida foron ao mesmo tempo periplos de ida e volta no tempo, para chegar a unha irrebatible conclusión: o home desregulou a máquina do mundo e está contribuindo dun modo alarmante ao cambio climático.

   Lorius é agora o protagonista da película "O xeo e o ceo", e nela, Luc Jacquet, o director da mesma, aborda o cambio climático desde un punto de vista humano, sendo a vida de Claude a súa mensaxe. Ademais, as imaxes tomadas polo propio Lorius na súa primeira expedición á Antártida en 1956 chegaron ás mans de Jacquet, polo que a historia foise contando desde aí por si mesma, como un iglú de xeo construido durante case sesenta anos. Ou máis ben, cavado hacia abaixo, na busca deses estratos cada vez máis profundos con datos sobre a evolución climática nos últimos 8oo milenios.

   O xeo atesoura o secreto do tempo, e nesa odisea paralela que foi a rodaxe do filme, os dous aventureiros franceses constataron na superficie os efectos: ata fai dous ou tres anos non había choiva en moitas partes da Antártida. Pero o aumento das temperaturas orixinou os trebóns, e os pitos dos pingüinos están sufrindo, xa que non están adaptados a ese clima.

   Con isto, o que Jacquet nos ofrece é a oportunidade de coñecer a historia de Lorius, xa que considera que é algo que merece a pena ser contado, e asegura que sería un gran éxito se ademais disto conseguisen concenciar á xente e provocar a acción dos que teñen o poder para facelo.

Nena cun nariz creado nunha impresora 3D

   Tessa Evans naceu sen nariz. Os seus pais irlandeses sabían que a nena viña ao mundo con esa malformación conxénita, coñecida como "arrinia" e extremadamente rara (47 casos coñecidos no mundo). En lugar de inclinarse polas terapias de reconstrución ata agora coñecidas, que deixan imborrables cicatrices faciais, o doutor Jonathan Britto, do Great Olmond Street Hospital de Londres, propúxolles aos pais de Tessa unha solución audaz e só posible grazas ás novas tecnoloxías.

   Empregando un modelo en tres dimensións do cranio da nena, os médicos foron capaces de deseñar un implante á medida (fabricado tamén cunha impresora 3D) que fai de incipiente nariz e que se substituirá co tempo por outros implantes adaptados ao rostro da nena segundo vaia crecendo. A diferenza doutros métodos usados ata a data, o implante introdúceselle debaixo da pel dende unha incisión no coiro cabeludo, de modo que non deixa cicatrices no rostro. Cando chegue a hora de cambiar o implante por outro maior, ábrese a incisión, coma se fose un sobre, e así ata chegar á prótese do nariz definitivo que a nena terá na súa adolescencia.

   Nada máis nacer, Tessa Evans pasou cinco semanas entubada. Tiveron que practicarlle unha traqueotomía para que puidese respirar sen dificultade e alimentábase maioritariamente de soros. Pero co tempo, a nena aprendeu a respirar pola boca, tivo unha vida bastante saudable e non botou en falta o nariz máis que á hora de mirarse no espello (obviamente, tampouco desenvolveu o sentido do olfacto).

   O nariz non terá a súa función natural como vía respiratotia, pero polo menos dará un bo resultado estético. Co novo método, e tras un novo implante en cada idade de crecemento terase acadada a expansión do tecido. Os orificios nasais non serán reais, senón tatuados, pero a apariencia será a dun nariz normal.

O Apolo climático

   A paradoxa dos humanos é que pertencemos a unha especie o suficientemente intelixente como para viaxar á Lúa, e á vez tan estúpida como para poñer en risco a súa supervivencia destrozando o planeta no que habita. Se o "pequeno paso para o home e gran salto para a Humanidade" de Neil Armstrong será sempre un motivo para sentirnos orgullosos do que os sapiens somos capaces de lograr, o noso desprecio cara ao medio ambiente debería avergoñarnos aínda máis.

   Contra isto, un prestixioso grupo de políticos, empresarios e científicos norteamericanos propuxo a idea de crear un novo proxecto chamado "Programa Apolo para combatir o cambio climático", tendo como obxectivo o de realizar unha inversión comparable á que os EE.UU fixo no seu día para cumplir a promesa de John F. Kennedy de "poñer a un home na Lúa e traelo de volta á casa" en menos dunha década. O que propón este Programa Apolo do século XXI é conquistar neste caso un novo mundo enerxético no que as placas solares, os molinos eólicos e outras fontes renovables sexan máis competitivas, accesibles e baratas que as enerxías fósiles.

   No marco do próximo Cumio do Clima a finais deste ano en París, onde se pretende dunha vez por todas establecer un novo "Protocolo de Quioto" para reducir as emisións contaminantes de CO2, os impulsores do Apolo climático esperan duplicar o presuposto actual de I+D dedicado ao campo das enerxía renovables.

   Certo é que para chegar á Lúa o que impulsou ós estadounidenses foi a súa rivalidade cos rusos na Guerra Fría, mais agora, a motivación ten que xurdir dun obxectivo común que nos interesa a todos os seres humanos como especie ameazada: salvar a nosa Terra. E sen dúbida o famoso lema que os enxeñeiros da NASA adoptaron en Houston para a conquista da Lúa pode aplicarse igualmente ao desafío do cambio climático: o fracaso non é unha opción.

Descobren un "parque xurásico" de esponxas

   Científicos do Instituto Español de Oceanografía (IEO), Oceana e o Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) descubriron un arrecife de sílice formado por esponxas "roca", similar aos que existiron fai 150 millóns de anos e que está ameazado polos plans de búsqueda de hidrocarburos entre Valencia e Baleares. Trátase, dun arrecife de esponxas "roca" único no mundo, pois xa se cría extinto, e atopouse, concretamente, a 760 metros de profundidade rodeando a cima dunha pequena montaña submarina entre Valencia e Ibiza. As agregacións de esponxas acadan cerca de metro e medio de altitude, e estas denomínanse vulgarmente "roca" (esponxas litístidas) porque son duras e ríxidas como pedras debido a que teñen un esqueleto masivo de pezas de sílice, que é un material idéntico ao cristal dunha ventá. Ademais, a parte de tecido vivo está moi pouco desarrollada e non adoita chegar ao 5% do peso da esponxa.

   O arrecife está formado pola especie Leiodermatium pfeifferae, unha esponxa que ata o momento só se coñecía no Atlántico, desde a Macaronesia ata o Caribe, polo que é tamén o primeiro exemplo desta especie no Mediterráneo.

   Este arrecife recentemente descuberto, composto de espoxas "roca", é unha variedade aínda máis rara có atopado en 1987 a 200 metros de profundidade na costa do Pacífico canadiense, construido por esponxas hexactinellidas ("esponxas de cristal"), pois a gran maioría das especies do arrecife de esponxas "roca" extinguíronse despois do Cretácico.

   O achado realizouse por medio dun robot submarino a bordo do buque Oceana Ranger, o que permitiu filmar e recoller información das especies asociadas a este ecosistema, como outras esponxas, corais, cangrexos de profundidade, congrios, etc. Mais estas investigacións non son suficientes e a posibilidade de realizar as relativas aos aspectos funcionais deste hábitat (alimentación, reproducción, crecemento, lonxetividade,...) vese ameazada polos plans de perforación para buscar hidrocarburos no Mar Balear, xa que o arrecife resultaría seriamente danado. Ante o perigo de que un lugar único coma este poida ser destruido, os científicos insisten en que España aumente as zonas protexidas mariñas, para que esta se conserve e poida ser estudada.

   http://www.elmundo.es/baleares/2015/05/28/5566d9b5ca474109558b4573.html

Erupción do volcán Wolf

   O volcán Wolf, situado nas Illas Galápagos, entrou en erupción durante a madrugada do luns logo de ter permanecido 33 anos inactivo, pois a anterior a esta tivera lugar en 1982. Ubicado na Illa Isabela, a máis grande do arquipélago, é o volcán de maior altitude cuns 1700 m e, apenas iniciada a súa actividade, comezou a expulsar fluxos de lava que ían en dirección ao mar e columnas de cinza que, debido ao vento, podían pasar sobre a poboación de Puerto Villamil, asentada no sureste da illa. Ademais da exposición ao perigo por parte persoas, a cal era mínima para considerala un risco potencial debido á distancia que as separa do Wolf (115 km), tamén entrou en xogo a dos animais que habitan nas Galápagos, nos cales se baseou Darwin para establecer a súa teoría da evolución das especies no transcurso da súa viaxe no Beagle. Entre eles destacan as iguanas rosadas, sendo a Illa Isabela o único lugar do mundo no que habitan, en concreto nos arredores do volcán, compartindo hábitat con iguanas amarelas e coas tartarugas xigantes Chelonoidis becky.

   O día seguinte ao inicio da eupción puidose apreciar unha considerable disminución da actividade eruptiva do Wolf, pois xa non existían fluxos de lava cercanos ao mar. Ademais, descartouse que as iguanas rosadas e o resto das especies da illa continuasen en perigo, xa que se determinou que a erupción se estaba producindo polo flanco sureste do volcán, a máis de 6 km do hábitat destes animais.

Descobren o organismo máis pequeno posible, nos límites da vida

  É o organismo máis pequeno xamais estudado pola Ciencia. Tanto, que os investigadores están convencidos de que se trata da forma de vida máis simple e reducida que a natureza é capaz de producir. Trátase dunha bacteria ultra pequena que foi fotografada por primeira vez a través dun microscopio electrónico por un equipo do Departamento da Enerxía do Lawrence Berkeley National Lavoratory e a Universidade de California. A posibilidade de que existisen tales organismos, que moitos consideraban imposibles, leva debatíndose máis de dúas décadas, pero ata agora non existira a tecnoloxía capaz de detectalos.

   O tamaño medio destas criaturas é de 0,009 micras cúbicas (unha micra é a millonésima parte dun metro). Caberían 150 delas nunha única célula de Escherichia coli e máis de 150.000 na punta dun cabelo humano.

   As bacterias atopáronse en mostras de augas subterráneas e os investigadores pensan que poderían ser comúns. Son tamén moi estrañas, algo lóxico se pensamos que están moi cerca, e en ocasións incluso máis alá, das principais estimacións sobre o tamaño mínimo que pode ter un ser vivo. Estas células, en efecto, son tan pequenas que casee non poden conter o material necesario para sustentar a vida. O seu xenoma, secuenciado polos investigadores, apenas consta dun millón de pares de bases.

   Estas bacterias contan no seu interior con espirais (probablemente ADN), densamente empaquetadas, cun número moi pequeno de cromosomas e con un metabolismo tan limitado que probablemente necesitan depender doutras bacterias para moitas das súas necesidades vitais. Usando unha novedosa técnica de microscopía electrónica baseada na transmisión crioxénica, os científicos conseguiron distinguir na parte externa destas criaturas numerosos apéndices, parecidos a pelos, radiando en todas as direccións desde a superficie. O equipo especula coa posibilidade de que estas estructuras permitan ás células conectarse con outros organismos para obter deles os recursos vitais que necesitan.

Así se ven o pracer e a dor no cerebro.

   Na vida, todos os comportamentos posibles resúmense en dous, segundo di a neurocientífica do Instituto Texnolóxico de Massachusetts Kay Tye: buscar pracer e evitar a dor. Para facelo e seguir vivo fai falta un cerebro capaz de almacenar memoria emocional, recordos malos e bos que nos din como actuar cando volvemos a atopar ameazas ou premios. Por agora é un misterio como diferentes redes de neuronas dentro do encéfalo se encargan de procesar toda esa información. Na busca dunha explicación, en equipo de neurocientíficos de EE UU analizou en directo o cerebro de ratóns que experimentaban dor ou pracer grazas a novas técnicas de neuroimaxe. Os resultados mostran que os circuitos cerebrais que controlan as experiencias positivas e negativas están conectados e poden anularse uns aos outros. As experiencias que xeneran dor non só serían malas por si mesmas, senón que ademais, debilitarían a capacidade para procesar novas sensacións agradables. Isto pode ter importantes implicacións para o estudo de trastornos como a ansiedade, a depresión ou a adicción a drogas que poderían orixinarse cando estas conexións se descompoñen.

   O feito de que obtivesen unha instantánea deses dous entramados de neuronas en pleno funcionamento débese á introducción de moléculas fluorescentes no cerebro de ratóns que ben sufrían unhas pequenas descargas eléctricas ou recibían unha lambetada xusto despois de escoitar o son dunha alarma. Así puideron determinar que neuronas interveñen en cada un dos circuitos e, máis importante aínda, viron como estaban interconectados. Para comprobar como funciona cada un, o equipo de Tye empregou unha técnica moi novedosa coñecida como optoxenética e que permite activar ou desactivar unha parte do cerebro a vontade con luz. Iso permitiulles demostrar que cando se estimulan os circuitos que estimulan as experiencias pracenteiras, o circuito oposto bloquéase e os ratóns perden a capacidade de aprender de experiencias dolorosas e viceversa.

   O estudo desvela que ambos circuitos, formados por miles de neuronas, parten da amígdala basolateral para bifurcarse a través de sinapse en partes do cerebro específicas para bos recordos e sentimentos de recompensa (o núcleo accumbens) ou dor e medo (a amígdala centromedial).